Chemioterapia. Wszystko o chemioterapii. Poradnik chemioterapii

Poradnik chemioterapii

PORADNIK MEDYCZNY. HEMATOLOGIA

AG&MH

hematoonkologia.plhematoonkologia.pl | dodane 12-08-2009

Hematoonkologia.pl - portal edukacyjny zajmujący się tematyką rozrostowych chorób hematologicznych, zaadresowany do lekarzy hematologów, lekarzy w trakcie specjalizacji oraz lekarzy pierwszego kontaktu mających pod opieką chorych hematologicznych oraz do samych chorych.
 

Poradnik ten jest adresowany do Ciebie Drogi Pacjencie jeśli cierpisz z powodu choroby nowotworowej i jesteś poddany chemioterapii. Ma on na celu pomóc zrozumieć Ci na czym polega leczenie, czego możesz spodziewać się w trakcie jak i po zakończeniu leczenia. Znajdziesz tu informacje o tym co to jest chemioterapia, jakimi drogami może być podawana i w jaki sposób będzie działać na Twój organizm. Postaramy się również przedstawić Ci wiele różnych sposobów radzenia sobie ze skutkami ubocznymi leczenia, abyś mógł wybrać te najodpowiedniejsze dla Siebie i w jak największym stopniu zminimalizować przykre doznania.

Ponieważ rodzaj chemioterapii jest dobierany do odpowiedniego typu choroby nowotworowej, nie wszystkie problemy omówione w tym poradniku będą dotyczyć Ciebie. Dlatego też, jeżeli będziesz miał wątpliwości odnośnie stosowania zamieszczonych tu porad, możesz o wszystko zapytać lekarza lub pielęgniarkę.

Co to jest chemioterapia i jaką drogą może być podawana?

Chemioterapia jest głównym sposobem leczenia chorób nowotworowych za pomocą leków które nazywane są cytostatykami lub potocznie przez chorych chemią. Leki te mogą być podawane w różnych postaciach i różnymi drogami. Możesz otrzymywać je:

  • doustnie pod postacią tabletek lub kapsułek, które należy połykać tak jak wszystkie inne leki, zgodnie z zaleceniem lekarza,
  • podskórnie w formie zastrzyków,
  • dożylnie w postaci zastrzyków lub kroplówek
  • do jam ciała np. do jamy brzusznej, do jamy opłucnej, do pęcherza moczowego lub do kanału rdzenia kręgowego.

W zależności od rodzaju Twojej choroby możesz otrzymywać jeden lek lub kilka leków jednocześnie (jest to chemioterapia złożona). Wszystkie leki cytostatyczne będziesz otrzymywać w ośrodkach specjalizujących się w leczeniu chorób nowotworowych, w których pracuje odpowiednio wyszkolona kadra medyczna, posiadająca dużą wiedzę na temat stosowania tego rodzaju leczenia. Czas w jakim podaje się leki cytostatyczne (chemioterapię) jest uzależniony od rodzaju choroby. Możesz otrzymać kurację w ciągu jednego dnia lub przez kilka kolejnych dni. Kuracja taka jest powtarzana co kilka tygodni. O czas i rodzaj stosowanego leczenia zapytaj swojego lekarza.

Skutki uboczne chemioterapii i sposoby ich łagodzenia

Leki stosowane w chemioterapii niszczą komórki nowotworowe, które są przyczyną Twojej choroby ale mają także ujemny wpływ na zdrowe komórki Twojego organizmu i dlatego mogą wywoływać wiele działań niepożądanych zwanych ubocznymi skutkami chemioterapii. W tym poradniku przedstawimy większość skutków ubocznych ale Ty Drogi Pacjencie pamiętaj, że u Ciebie może wystąpić kilka, jeden lub nawet żaden z nich. Jest to uzależnione od rodzaju i dawki podawanych leków oraz od indywidualnej reakcji Twojego organizmu na zastosowane leczenie.

Wypadanie włosów

Niektóre cytostatyki mogą powodować utratę owłosienia. W zależności od rodzaju i dawki leku oraz czasu trwania leczenia wyłysienie może być całkowite lub mieć charakter osłabienia i przerzedzenia włosów. Utrata włosów w największym stopniu dotyczy skóry głowy, natomiast w innych okolicach ciała jest znacznie mniej nasilona lub może w ogóle nie wystąpić. Należy pamiętać, że po zakończonym leczeniu włosy odrastają.

Podczas chemioterapii możesz sam odpowiednio zadbać o swoje włosy, stosując następujące wskazówki:

  • nie farbuj włosów i nie rób trwałej ondulacji,
  • susz włosy stosując niską temperaturę,
  • używaj miękkich szczotek do włosów,
  • zetnij włosy na krótko, a w okresie intensywnego ich wypadania ogól głowę.

Ponieważ wypadanie włosów i Twój wygląd może być trudny dla Ciebie do zaakceptowania możesz osłaniać głowę bawełnianą chusteczką, turbanem lub nosić perukę którą najlepiej kupić przed rozpoczęciem leczenia.

Nudności i wymioty

Stopień nasilenia i czas trwania nudności i wymiotów jest również zależny od rodzaju i czasu leczenia oraz od reakcji Twojego organizmu. Niektórzy pacjenci odczuwają nudności przez kilka godzin, inni przez cały czas trwania chemioterapii, a jeszcze inni nie odczuwają ich wcale. Zawsze informuj swojego lekarza i pielęgniarkę o tych dolegliwościach abyś mógł otrzymać leki łagodzące dolegliwości.

Istnieje również wiele naturalnych sposobów, których zastosowanie pomoże Ci znieść te uciążliwe dolegliwości. Oto kilka z nich:

  • jedz pokarmy o temperaturze pokojowej, są one lepiej tolerowane ponieważ zapach gorących potraw może potęgować dyskomfort,
  • unikaj potraw słodkich, tłustych, mocno osolonych i pikantnych oraz o intensywnym zapachu,
  • pij płyny przynajmniej godzinę przed lub po posiłku, a nie w trakcie jedzenia,
  • spożywaj małe porcje posiłków kilka razy dziennie, obfite posiłki obciążają zbytnio żołądek co może potęgować nudności i wymioty,
  • starannie przeżuwaj pokarmy aby polepszyć trawienie,
  • jedz i pij powoli,
  • jeżeli nie masz zmian zapalnych w jamie ustnej możesz wypróbować złagodzić dolegliwości potrawami kwaśnymi, np. cytryną lub zastosować płukanie jamy ustnej wodą z sokiem z cytryny,
  • po jedzeniu odpoczywaj w pozycji siedzącej lub półsiedzącej przez ok. dwie godziny,
  • przewietrz dokładnie pokój w którym przebywasz,
  • gdy czujesz, że nudności się nasilają oddychaj głęboko i powoli,
  • unikaj drażniących zapachów np. perfum, dymu,
  • staraj się odwrócić swoją poprzez słuchanie ulubionej muzyki, czytanie interesującej książki, prasy lub rozmowę z drugą osobą.



Biegunka

W trakcie chemioterapii przyjmowane leki mogą podrażnić komórki nabłonka jelit i doprowadzić do biegunki. Jeżeli utrzymuje się ona dłużej niż 24 godziny koniecznie zgłoś to lekarzowi albo pielęgniarce abyś mógł otrzymać leki przeciwbiegunkowe. Możesz także spróbować zastosować się do poniższych zaleceń:

  • wystrzegaj się produktów bogatych w błonnik tj. pieczywo pełnoziarniste, zboża, surowe warzywa, orzechy, nasiona, surowe i suszone owoce,
  • unikaj kawy, alkoholu, słodyczy, potraw tłustych, smażonych i ostrych,
  • pij dużo płynów aby uzupełnić utratę wody w czasie biegunki,
  • płyny dozwolone w czasie biegunki to woda niegazowana, sok jabłkowy, słaba herbata, bulion,
  • spożywaj więcej produktów bogatych w potas (banany, ziemniaki, nektar z brzoskwiń lub nektarynek), ponieważ w czasie biegunki tracisz dużo tego pierwiastka,
  • jedz posiłki często a w niewielkich ilościach,
  • wystrzegaj się mleka jeśli jego spożycie nasila u Ciebie biegunkę,
  • dbaj o higienę śluzówki i skóry okolicy odbytu poprzez staranne mycie ciepłą wodą i łagodnym mydłem po każdym oddaniu stolca, natłuszczaj skórę wokół odbytu łagodnym kremem ochronnym.

Zaparcia

Zaparcia w czasie chemioterapii występują najczęściej po przyjmowaniu leków tj. Winkrystyna (Vincristin) i Winblastyna (Vinblastin), które spowolniają perystaltykę jelit. Zaparcia możesz zmniejszyć poprzez stosowanie środków farmakologicznych zgodnie z zaleceniem lekarza, a także przez zastosowanie naturalnych sposobów:

  • stosuj dietę wysokobłonnikową: pieczywo gruboziarniste, świeże surowe owoce i warzywa, sok lub kompot z suszonych śliwek,
  • jeśli nie ma przeciwwskazań pij dużo płynów najlepiej ciepłych,
  • unikaj serów i białego pieczywa,
  • w miarę swoich możliwości zwiększ ilość ruchu, pogimnastykuj się,
  • przed zastosowaniem bardziej radykalnych środków np. lewatywy – skonsultuj się z lekarzem.

Zmiany wyglądu skóry i paznokci

Podczas chemioterapii Twoja skóra może być sucha, zaczerwieniona, swędząca ze skłonnościami do wyprysków, natomiast paznokcie mogą stać się kruche i łamliwe. Z tymi problemami możesz łatwo sobie poradzić:

  • jeśli na skórze pojawiają się zmiany w postaci wyprysków, krostek nie drap ich i nie wyciskaj,
  • natłuszczaj skórę łagodnymi balsamami lub oliwką,
  • nie używaj perfum, wody kolońskiej lub płynu po goleniu na bazie alkoholu,
  • unikaj długich, gorących kąpieli, a w zamian bierz szybki prysznic,
  • unikaj bezpośredniego kontaktu ze słońcem ponieważ może to wzmagać negatywny wpływ leków cytostatycznych na Twoją skórę.

Większość problemów ze skórą nie wymaga natychmiastowej interwencji medycznej i możesz sobie poradzić z nimi sam. Jeżeli w czasie chemioterapii wystąpi silne swędzenie, wysypka na skórze to koniecznie zgłoś ten fakt lekarzowi ponieważ mogą to być objawy reakcji alergicznej na przyjmowane leki.

Zapalenie jamy ustnej

Leki cytostatyczne mogą powodować stany zapalne śluzówki jamy ustnej i gardła. Objawia się to zaczerwienieniem, podrażnieniem a w cięższych przypadkach owrzodzeniem, nadżerkami i krwawieniem ze śluzówki. W czasie chemioterapii zmiany w jamie ustnej bardzo łatwo mogą ulec zainfekowaniu i doprowadzić do poważnych problemów. Dlatego od początku chemioterapii należy podjąć działania które zapobiegną ich powstawaniu. Oto kilka rad jak dbać o jamę ustną w trakcie chemioterapii:

  • jeżeli to możliwe przed rozpoczęciem chemioterapii idź do dentysty na przegląd uzębienia i ewentualne leczenie,
  • myj zęby po każdym posiłku miękką szczoteczką i delikatna pastą,
  • po każdym użyciu dokładnie wypłucz szczoteczkę i przechowuj ją w suchym miejscu,
  • płucz jamę ustną preparatami odkażającymi ale nie zawierającymi alkoholu, możesz używać naparu z szałwi,
  • jeżeli nitkowanie zębów powoduje ból, zaprzestań tej czynności,
  • spożywaj posiłki chłodne lub o temperaturze pokojowej, aby dodatkowo nie podrażniać śluzówki jamy ustnej gorącymi potrawami,
  • łatwiej będzie Ci spożyć posiłek w formie zmiksowanej lub przetartej, wybieraj potrawy miękkie i łagodne: koktajle, lody, twarożek, banany, ziemniaki puree, makarony, sosy, galaretki,
  • nie spożywaj potraw kwaśnych i drażniących tj. owoce cytrusowe, pomidory potrawy pikantne lub bardzo słone,
  • unikaj posiłków suchych i twardych np. tosty, suchary, surowe warzywa,
  • jeżeli uskarżasz się na suchość śluzówki jamy ustnej pij dużo płynów, ssij cukierki bez cukru lub żuj gumę,
  • smaruj często usta kremem lub pomadką ochronną,
  • jeżeli ból w jamie ustnej jest bardzo silny poproś o płyny do płukania jamy ustnej zawierające leki przeciwbólowe i znieczulające o działaniu miejscowym.

Zaburzenie smaku

Niektóre leki stosowane w chemioterapii mogą powodować uczucie metalicznego smaku w ustach, uczucie goryczy, podwyższony próg dla smaku słodkiego lub wstręt do potraw słodkich.

Aby zmniejszyć te przemijające ale nieprzyjemne dolegliwości:

  • dbaj o higienę jamy ustnej,
  • spożywaj aromatyczne potrawy pobudzające wrażenia smakowe,
  • spróbuj spożywać potrawy przyprawione: bazylią, miętą, cytryną, wanilią ale w ilościach nie drażniących śluzówki jamy ustnej,
  • w celu zneutralizowania metalicznego lub gorzkiego smaku ssij miętowe cukierki bezcukrowe lub żuj gumę,



Krwawienie spowodowane małopłytkowością (trombocytopenią)

Chemioterapia może zmniejszyć wydolność szpiku kostnego do wytwarzania płytek krwi, czyli komórek odpowiadających za prawidłowe krzepnięcie krwi. Dlatego mogą wystąpić u Ciebie krwawienia ze śluzówki nosa i jamy ustnej oraz siniaki powstające samoistnie lub na skutek nawet niewielkiego urazu. Oto kilka sposobów zapobiegania problemom związanym ze zbyt małą liczbą płytek krwi:

  • nie przyjmuj leków bez konsultacji z lekarzem, a zwłaszcza aspiryny i leków przeciwbólowych,
  • nie spożywaj napojów alkoholowych,
  • spożywaj łagodne, miękkie potrawy,
  • używaj miękkiej szczoteczki do zębów,
  • do golenia używaj maszynki elektrycznej,
  • używaj pilnika do paznokci zamiast nożyczek,
  • nie noś obcisłych i szorstkich ubrań,
  • unikaj energicznego wycierania nosa
  • nawilżaj śluzówkę jamy nosowej,
  • wystrzegaj się dużego wysiłku fizycznego, szczególnie w pozycji pochylonej z głową do dołu,
  • dbaj o regularne wypróżnienia,
  • unikaj lewatyw, czopków, silnych środków przeciw zaparciom.

Pamiętaj aby natychmiast powiadomić lekarza jeśli zauważysz mocz lub kał zabarwiony krwią oraz silne krwawienie z dróg rodnych, nosa lub dziąseł.

Zwiększona podatność na infekcje

Ujemny wpływ cytostatyków na szpik kostny powoduje, że może on produkować zmniejszoną ilość krwinek białych odpowiedzialnych za odporność Twojego organizmu. Dlatego możesz być bardziej podatny na różnego rodzaju infekcje, które mogą dotyczyć jamy ustnej, układu oddechowego, moczowego, układu rozrodczego i skóry. Aby uniknąć infekcji:

  • nie poddawaj się żadnym szczepieniom uodparniającym bez konsultacji z lekarzem,
  • unikaj dużych skupisk ludzi np. hipermarkety, autobusy, kościoły,
  • unikaj kontaktu z osobami z objawami przeziębienia, grypy i chorób zakaźnych,
  • stosuj jednorazowe maseczki ochronne w kontaktach z innymi osobami,
  • unikaj kontaktu ze zwierzętami i świeżymi kwiatami,
  • dbaj o czystość otoczenia i odpowiedni mikroklimat,
  • często zmieniaj bieliznę osobista i pościelową
  • myj często ręce, a w szczególności przed jedzeniem, przed i po korzystaniu z toalety,
  • przy higienie osobistej zwracaj szczególną uwagę na okolicę oczu, nosa, jamy ustnej, narządów płciowych i odbytu,
  • dokładnie ale delikatnie myj okolicę odbytu po każdym wypróżnieniu,
  • poinformuj lekarza jeżeli pojawią się hemoroidy lub będziesz odczuwał dyskomfort w okolicy odbytu,
  • dbaj o higienę układu oddechowego poprzez ćwiczenia oddechowe, głębokie wdechy, oddychanie powietrzem o odpowiedniej wilgotności,
  • dbaj o higienę układu moczowego poprzez picie dużej ilości płynów i odpowiednio częste oddawanie moczu,
  • unikaj zranień,
  • nie wyciskaj i nie drap wyprysków skórnych,
  • myj się pod prysznicem w ciepłej ale nie gorącej wodzie, nie kąp się w wannie.

Pamiętaj aby niezwłocznie poinformować lekarza jeśli zauważysz u siebie:

  • podwyższoną ciepłotę ciała,
  • nadmierne pocenie się,
  • uczucie pieczenia przy oddawaniu moczu,
  • silny kaszel i ból gardła,
  • swędzenie, ból w okolicy ran czy krost,
  • zmienioną wydzielinę z pochwy.

Zmęczenie

Szpik kostny po chemioterapii może też wytwarzać zmniejszoną liczbę krwinek czerwonych, odpowiedzialnych za przenoszenie tlenu do wszystkich tkanek Twojego organizmu. Mała ilość tych krwinek pociąga za sobą stan niedotlenienia organizmu. Może on powodować u Ciebie uczucie zmęczenia, senności, duszność, ból i zawroty głowy. Jeżeli zauważysz u siebie takie objawy powinieneś:

  • zmniejszyć swoją aktywność i wykonywać tylko najważniejsze czynności,
  • spożywać pokarmy bogate w żelazo: czerwone mięso, zielone liściaste warzywa,
  • dużo wypoczywać, wysypiać się w nocy oraz robić sobie krótkie drzemki w ciągu dnia,
  • z pozycji leżącej lub siedzącej wstawać powoli, co zmniejszy zawroty głowy i uchroni przed możliwym upadkiem.

Wpływ na życie seksualne

Sama choroba, a także i jej leczenie wpływa na zwiększenie lub zmniejszenie potrzeb człowieka w każdej dziedzinie życia. Dotyczy to także życia seksualnego. Potrzeba bliskości z partnerem może być znacznie wzmożona lub też obniżona aż do całkowitego jej braku. Zależy to głównie od Ciebie i Twojego partnera. Musisz jednak wiedzieć jaki wpływ na układ płciowy mają cytostatyki.

  • U kobiet chemioterapia może doprowadzić do uszkodzenia jajników i zaburzeń hormonalnych. Skutkiem tego mogą być nieregularne miesiączki lub ich całkowity brak.
  • Uszkodzenie jajników, w zależności od rodzaju stosowanego leczenia, dawki i wieku, może powodować trwałą lub przejściową bezpłodność.
  • Chemioterapia może powodować także uszkodzenie płodu, dlatego kobiety powinny stosować indywidualnie dobrane środki antykoncepcyjne.
  • Podczas leczenia mogą wystąpić objawy menopauzy: uderzenia gorąca, pieczenie i suchość pochwy. Dolegliwości te mogą utrudniać kontakty płciowe i jednocześnie zwiększać podatność na infekcje. Wówczas niezbędna jest wizyta u lekarza ginekologa, który zaleci stosowanie odpowiednich środków nawilżających.

U mężczyzn cytostatyki mogą zmniejszać liczbę plemników, wpływać na zdolność ich poruszania i powodować zmiany w plemnikach pociągające za sobą trwały lub przejściowy brak płodności. Zmiany te nie wpływają jednak na możliwość odbywania stosunków płciowych. Jeżeli mężczyzna planuje w przyszłości potomstwo, powinien zapytać lekarza o możliwość oddania nasienia do banku spermy przed rozpoczęciem leczenia.


Wpływ chemioterapii na Twoją psychikę

Każda choroba, a przede wszystkim nowotworowa niesie ze sobą wiele problemów, także natury psychicznej. Zmienia całe Twoje życie. Chemioterapia oraz jej skutki uboczne może powodować pogorszenie Twojego nie tylko fizycznego ale w znacznym stopniu i psychicznego stanu zdrowia. W trakcie leczenia możesz mieć obniżony nastrój, możesz czuć się zagubiony i pokrzywdzony przez los. Takie reakcje dotyczą prawie wszystkich chorych. Ważne jest abyś nauczył się myśleć pozytywnie a tym samym zwalczył te negatywne reakcje. Bardzo ważne jest wsparcie, którego powinieneś poszukać. Gdy będziesz świadomy tego, że masz wokół siebie życzliwy personel, rodzinę lub przyjaciół którzy pomogą Ci w rozwiązywaniu Twoich problemów, znacznie łatwiej przebrniesz przez długie leczenie i powrócisz do zdrowia na każdej płaszczyźnie życia. Możesz także skorzystać z porad psychologa lub porozmawiać z ludźmi którzy także byli poddani chemioterapii i pokonali chorobę. Aby skutecznie przełamywać swoje lęki i obawy powinieneś nauczyć się rozmawiać o nich, mówić o swoich problemach, na miarę Twoich możliwości stawiać Sobie nowe cele. Pamiętaj, że pozytywne myślenie ma bardzo korzystny wpływ na efekty leczenia.

Sam także możesz zapanować nad swoimi emocjami. Możesz wyciszyć się i uspokoić stosując różnego rodzaju techniki relaksacyjne. Poniżej znajdziesz kilka takich technik, abyś mógł wybrać najodpowiedniejszą dla Siebie.

RELAKS Z POMOCĄ WIDOKÓWEK
Wparuj się w piękno przyrody na zdjęciach, oddychaj tym pięknem, tak się na nim koncentruj żeby zapomnieć o problemach. Przybliżaj dłonie do zdjęć, wyobrażając sobie, że siła przyrody przenika przez dłonie do Twojego organizmu. (Oczywiście, najpierw postaraj się zaopatrzyć w choćby kilka widokówek. Mogą też być to albumy, zdjęcia z czasopism, kalendarzy).

RELAKS Z POMOCĄ NAGRAŃ
Postaraj się dysponować małym magnetofonem ze słuchawkami. Słuchaj dość często różnych nagrań muzycznych, takich które Cię odprężają i wzmacniają, a zwłaszcza muzyki kojarzącej się z przyrodą i odpoczynkiem. Istnieją specjalnie opracowane przez specjalistów kasety relaksacyjne z tekstem i muzyką, które mogą bardzo skutecznie pomóc.

RELAKS Z POMOCĄ MINERAŁÓW
Warto mieć choćby kilka bardzo małych minerałów w rozmaitych kolorach, np. złocisty – cytryn, biały – kryształ górski, fioletowy – ametyst, zielony – malachit, różowy – kwarc itp. Minerały ze swojej kolekcji trzymaj często w dłoniach, oglądaj je w świetle, podziwiaj głębię i barwy, oddychaj blaskiem.

RELAKS Z POMOCĄ PRZYRODY ZA OKNEM
Jeśli możesz to podchodź do okna. Widok każdego fragmentu przyrody za oknem, a zwłaszcza drzew, również widok chmur i słońca potraktuj jako widoki lecznicze, które pobudzają Twoją siłę życiową. Po prostu skupiaj na tych widokach uwagę o różnych porach dnia, pomyśl sobie „wzmacniam zdrowie” i spokojnie oddychaj.

GDY SIĘ CHORUJE WARTO WIEDZIEĆ I PAMIĘTAĆ O TYM, ŻE:
Chwile pogodnego nastroju i odprężenia nerwowego w kontakcie z przyrodą, są chwilami szczególnie cennymi, gdyż:

  • Mają pozytywny wpływ na siłę organizmu i jego naturalne możliwości walki z chorobą!
  • Są szczególnie korzystne dla przebiegu i efektów kuracji medycznej!
  • Wpływają na zdrowszy, ładniejszy wygląd oraz zwiększają odporność na stresy!

AG&MH, 12-08-2009, hematoonkologia.pl